In onze moderne samenleving zijn we voortdurend omringd door schermen: smartphones, tablets, laptops en tv’s. Het eindeloos scrollen op sociale media of nieuwsapps is een activiteit waar velen zich in verliezen. Dit fenomeen wordt aangewakkerd door de afgifte van de neurotransmitter dopamine, die een cruciale rol speelt in ons beloningssysteem.

Maar hoe werkt dopamine precies, en wat zijn de schadelijke gevolgen van overmatig gebruik van schermen met blauw licht?

Dopamine: de verslavende beloningsstof

Dopamine is een neurotransmitter die betrokken is bij motivatie, plezier en beloning. Wanneer we iets doen dat ons een goed gevoel geeft (bv. eten, sporten, sociaal contact,..) wordt dopamine vrijgegeven in de hersenen, met name in het beloningscentrum (het mesolimbisch systeem). Dit proces zorgt ervoor dat we dat gedrag willen herhalen.
Sociale media spelen hier slim op in. Elk nieuw bericht, like of notificatie geeft een kleine dopaminestoot, wat ons motiveert om te blijven doorgaan. Het algoritme van veel apps is hierop ontworpen: hoe langer je blijft scrollen, hoe meer dopamine-afgifte je ervaart, wat leidt tot een cyclus van verslaving.
Onderzoek gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychiatrie beschrijft hoe aanhoudend middelengebruik leidt tot neuroadaptaties in hersencircuits, waarbij dopamine een centrale rol speelt in de verwerking van beloningen. Tijdschriftvoorpsychologie.nl
Een studie toonde aan dat er een sterke relatie bestaat tussen de capaciteit voor dopamine-synthese in het striatum en het gebruik van sociale apps op smartphones. Dit suggereert dat sociaal gedrag via smartphones gerelateerd is aan de dopaminefunctie in het striatum.

pmc.ncbi.nlm.nih.gov

De rol van blauw licht

Naast het dopamine-effect speelt ook blauw licht een rol. Schermen met LED-verlichting zenden een hoge hoeveelheid blauw licht uit, wat invloed heeft op de hersenen. Blauw licht onderdrukt de productie van melatonine, het hormoon dat onze slaap regelt. Dit betekent dat laat op de avond scrollen niet alleen de dopaminecyclus in stand houdt, maar ook slaap verstoort, wat op lange termijn ernstige gevolgen kan hebben voor ons cognitief functioneren en stressniveau. Veel moderne toestellen hebben al ingebouwde blauwlichtbeperkingen, maar de effectiviteit en toepassing verschillen per merk en gebruiker. Ook blijft de kern van het probleem vaak het gedrag: zelfs met minder blauw licht blijft dopamine geactiveerd door eindeloos te scrollen.
Gezondheid.be benadrukt dat het gebruik van schermen die blauw licht uitstralen onze biologische klok kan verstoren, wat leidt tot slaapstoornissen en concentratieproblemen.

Schadelijke gevolgen van overmatig schermgebruik

1. Aantasting van het geheugen
   Chronische blootstelling aan overmatige dopamine-afgifte verstoort de prefrontale cortex, een hersengebied dat betrokken is bij werkgeheugen en besluitvorming. Hierdoor wordt het moeilijker om informatie vast te houden en nieuwe dingen te leren. Bovendien vermindert slaaptekort, vaak veroorzaakt door laat schermgebruik, het vermogen om herinneringen te consolideren.
2. Verminderde cognitieve functie
   Doordat dopamine pieken en dalen veroorzaakt, kunnen aandacht en concentratie verslechteren. Mensen die vaak hun telefoon gebruiken, schakelen voortdurend tussen taken, wat leidt tot een afname in diep denken en probleemoplossend vermogen. Dit wordt ook wel “cognitieve fragmentatie” genoemd.
3. Verhoogde stress en angst
   Omdat schermgebruik, vooral sociale media, de productie van stresshormonen zoals cortisol stimuleert, kan dit leiden tot verhoogde stressniveaus. Bovendien verstoort het continue zoeken naar dopamine de natuurlijke balans van het beloningssysteem, wat kan resulteren in een lagere basisstemming en een verhoogd risico op angst en depressie.
4. Langdurig dichtbij kijken heeft negatieve effecten
   Door langdurig dichtbij te kijken zonder voldoende afwisseling met veraf kijken, passen de ogen zich aan deze ‘nabije’ situatie aan. Dit kan leiden tot bijziendheid (myopie), waarbij men dichtbij scherp ziet, maar veraf wazig.
   Langdurig dichtbij kijken naar een scherm kan leiden tot digitale oogvermoeidheid, met symptomen zoals: droge geïrriteerde ogen, hoofdpijn, wazig zicht, moeilijk schakelen tussen dichtbij en veraf kijken. Dit komt ook doordat we minder knipperen wanneer we naar schermen kijken. Verhoogde schermactiviteit kan ook leiden tot verminderde accommodatie-flexibiliteit, wat betekent dat de ogen trager worden in het scherpstellen op verschillende afstanden. Door vooral naar een plat scherm te kijken zonder veel variatie in kijkafstand, kan de ontwikkeling van dieptezicht (stereoscopisch zien) verstoord raken.

Hoe kunnen we ons beschermen?

• Beperk schermtijd: Gebruik apps die schermtijd monitoren en stel limieten in.
• Vermijd schermen voor het slapengaan: Minimaal een uur voor bedtijd geen blauw licht.
• Gebruik nachtmodus of blauwlichtfilters: Dit kan helpen om de impact van blauw licht op melatonineproductie te verminderen.
• Doe aan ‘dopamine detox’: Plan schermvrije momenten in om het brein te resetten en gevoeligheid voor natuurlijke beloningen te herstellen.

Conclusie

Hoewel dopamine ons helpt om gemotiveerd en gelukkig te blijven, kan overmatige stimulatie via schermen en blauw licht schadelijke gevolgen hebben voor ons geheugen, denken en stressniveau. Bewust omgaan met schermgebruik en het doorbreken van de dopaminerijke scroll-cyclus is essentieel om onze mentale gezondheid te beschermen.